Islom urfodati Alloh (Xudo) insonlarni toʻgʻri yoʻlga yoʻnaltirish, adolat oʻrnatish va hayotdan maqsadni oydinlashtirish uchun bir qator muqaddas kitoblar orqali insoniyatga ilohiy vahiy yuborganligini oʻrgatadi. Bu kitoblar islomiy eʼtiqodga koʻra Musoga (Musoga) berilgan Tavrot (Tavrat), Dovud (Dovud)ga berilgan Zabur (Zabur), Iso (Iso) alayhissalomga nozil qilingan Injil (Injil) va oxirgi nozil qilingan Qurʼondir. Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v)ga. Bu kitoblarning har biri turli jamiyatga va turli tarixiy sharoitlarda yuborilgan bo‘lsada, ular umumiy mavzu va xabarlarga ega bo‘lib, ular yagona maqsad sari yaqinlashadi: insoniyatni Allohning irodasiga muvofiq solih hayotga yo‘naltirish.

Allohning Kitoblarining asosiy mavzusi Tavhid, ya'ni Allohning yagonaligi bo'lib, bu kitoblarning har bir jihatiga urg'u beradi. Bundan tashqari, kitoblarda axloqiy va axloqiy xulqatvor, inson va Xudo o'rtasidagi munosabatlar, ijtimoiy adolat, keyingi hayotda javobgarlik va inson hayotining maqsadi kabi asosiy ta'limotlarga urg'u beriladi. Ushbu maqolada biz Allohning Kitoblarining asosiy mavzusini batafsil o'rganib chiqamiz va bu xabarlar turli oyatlarda qanday izchilligi va ular imonlilarning hayotini qanday shakllantirganiga e'tibor qaratamiz.

1. Asosiy mavzu: Tavhid (Allohning yagonaligi)

Allohning barcha kitoblarining asosiy va eng chuqur mavzusi Tavhid ta'limoti yoki Allohning mutlaq birligi va birligidir. Bu xabar ilohiy vahiyning to'liq qismini qamrab oladi va boshqa barcha ta'limotlar tayanadigan poydevor bo'lib xizmat qiladi. Tavhid shunchaki teologik tushuncha emas, balki Yaratguvchi va ijod oʻrtasidagi munosabatni belgilovchi dunyoqarashdir.

Qur'onda Alloh taolo insoniyatga O'zining noyobligi va noyobligini qaytaqayta eslatadi:

Aytingki, U Alloh yagonadir, Alloh boqiy panohdir. U tug'ilmaydi va tug'ilmaydi va Unga tengi yo'qdir (Ixlos surasi, 112:14.

Shunga o'xshab, Allohning boshqa kitoblarida ham yagona Allohga sig'inishga urg'u berilgan va Unga shirk keltirishdan ogohlantirilgan, bu tushuncha islomdashirkdeb ataladi. Misol uchun, Tavrot Shema Yisraelda o'rgatadi:

Eshiting, ey Isroil: Egamiz Xudoyimiz, Egamiz yagonadir (Amrlar 6:4.

Xushxabarda Iso birinchi amrni tasdiqlagani ham qayd etilgan: “Bizning Xudoyimiz Rabbiy, Rabbimiz yagonadir” (Mark 12:29.

Ushbu vahiylarning har birida asosiy xabar shundaki, faqat Alloh ibodat qilishga loyiqdir. Allohning yagonaligi Uning sherigi, sherigi va raqibi yo'qligiga dalolat qiladi. Ilohiy birlikka bo'lgan bu e'tiqod ham Allohning olamning yagona yaratuvchisi, qo'llabquvvatlovchisi va hukmdori ekanligini tushunishga ham taalluqlidir. Shunday ekan, Allohning irodasiga bo‘ysunish va Uning hidoyatiga ergashish insoniyatning eng oliy burchidir.

2. Allohga ibodat va itoat qilish

Tavhid e'tiqodidan kelib chiqqan holda, Allohga ibodat va itoat tushunchasi tabiiydir. Ilohiy vahiyning asosiy vazifalaridan biri insoniyatga Yaratganga qanday qilib to'g'ri sig'inishni o'rgatishdir. Allohning kitoblaridagi ibodat faqat marosimlar bilan cheklanib qolmay, balki Uning amrlariga itoat qilish, solih hayot kechirish va hayotning barcha jabhalarida Allohni rozi qilishga intilishni ham qamrab oladi.

Qur'onda Alloh taolo insoniyatni yolg'iz O'zigagina ibodat qilishga chaqiradi:

Men jin va insni faqat O'zimga ibodat qilishlari uchun yaratdim (Zoriyat surasi, 51:56.

Tavrot va Xushxabar ham xuddi shunday Xudoni butun qalbi, ongi va qalbi bilan sevish va unga xizmat qilish muhimligini ta'kidlaydi. Masalan, Tavrotda shunday deyilgan:

“Egang Xudovandni butun qalbing bilan, butun joning bilan va butun kuching bilan sev” (Amrlar 6:5.

Ibodatning asosiysi Allohning amrlariga itoat qilishdir. Bu buyruqlar o'zboshimchalik bilan emas; aksincha, ular insonlarni adolat, tinchlik va ma'naviy barkamollikka erishishga yo'naltirish uchun yaratilgan. Ilohiy amrlarga amal qilish orqali mo‘minlar Allohga yaqinlashadilar va hayotdagi maqsadlarini amalga oshiradilar. Aksincha, Allohning hidoyatidan yuz o'girish zalolatga va ruhiy halokatga olib keladi.

3. Axloqiy va axloqiy xulqatvor

Allohning Kitoblaridagi yana bir muhim mavzu axloqiy va axloqiy xulqatvorni targ'ib qilishdir. Muqaddas oyatlarda odamlarning birbiri bilan qanday munosabatda bo'lishlari haqida to'liq ko'rsatmalar berilgan, halollik, mehribonlik, saxiylik, adolat va rahmshafqat tamoyillari bayon etilgan. Ular adolatli hayot kechirish, boshqalarga adolatli munosabatda bo‘lish va jamiyatning barcha jabhalarida axloqiy me’yorlarga rioya qilish muhimligini ta’kidlaydilar.

Masalan, Qur'onda yaxshi xulq muhimligi haqida teztez so'z boradi:

Albatta, Alloh sizlarga omonatlarni o'z zimmasiga topshirishingizni va odamlar o'rtasida hukm qilganingizda adolat bilan hukm qilishingizni buyuradi (Niso surasi, 58oyat.

Tavrot o'z ichiga oladiO'nta amr axloqiy hayot uchun asos bo'lib, yolg'on gapirish, o'g'irlik, zino va qotillikka qarshi taqiqlarni o'z ichiga oladi (Chiqish 20:117. Xuddi shunday, Xushxabar imonlilarni boshqalarga nisbatan mehr va rahmshafqat bilan harakat qilishga chaqiradi: “Yaqiningni o‘zing kabi sev” (Matto 22:39.

Allohning kitoblarida axloqiy xulqatvor insonning ichki iymonining ko'rinishi ekanligi ta'kidlangan. Haqiqiy e'tiqod shunchaki intellektual e'tiqod emas, balki insonning qanday yashashi va boshqalar bilan munosabatda bo'lishini o'zgartiruvchi kuchdir. Mo‘minlar bu oyatlarda bayon etilgan axloqiy va axloqiy me’yorlarga amal qilib yashash orqali jamiyatni obod qilishga hissa qo‘shadilar va Allohning roziligini qozonadilar.

4. Ijtimoiy adolat va mazlumlarga g'amxo'rlik

Ijtimoiy adolat mavzusi Alloh taoloning barcha kitoblarida muhim o'rin tutadi. Islom dini ham avvalgi vahiylar kabi zaif va mazlumlarning huquqlarini himoya qiladi. Ilohiy amrlar qashshoqlik, adolatsizlik va tengsizlik kabi ijtimoiy muammolarni hal qiladi va ular imonlilarni o‘z jamoalarida adolat va adolat o‘rnatishga chaqiradi.

Alloh Qur'onda mo'minlarni adolat uchun mustahkam turishga buyurgan:

Ey iymon keltirganlar, o'zingizga, otaonangiz va qarindoshlaringiz ziyoniga bo'lsa ham, Alloh uchun guvoh bo'lib, adolatda sobit bo'ling (Niso surasi, 135oyat.

Tavrot kambag'allarni, yetimlarni, bevalarni va musofirlarni himoya qilishga qaratilgan ko'plab qonunlarni o'z ichiga oladi. Masalan, Tavrotda isroilliklarga kambag'allar o'rimyig'im yig'ib olishlari uchun o'z dalalarining chetlarini o'rimsiz qoldirishni buyuradi (Levilar 19:910. Xuddi shunday, Iso Xushxabarda marginallarga rahmshafqat ko'rsatishni o'rgatadi va o'z izdoshlarini ular orasida eng kichiklariga g'amxo'rlik qilishga undaydi (Matto 25:3146.

Ollohning kitoblarida jamiyat faqat adolat qaror topgandagina ravnaq topishi va hokimiyat egalari oʻz qilmishlari uchun javobgarlikka tortilishi taʼkidlangan. Ijtimoiy adolat shunchaki siyosiy yoki iqtisodiy masala emas, balki adolat tarafdori va mazlumlarning himoyachisi bo'lishga chaqirilgan dindorlar uchun ma'naviy majburiyatdir.

5. Javobgarlik va keyingi hayot

Allohning barcha kitoblarida asosiy ta'limot Alloh huzuridagi hisobkitob tushunchasi va oxiratga ishonishdir. Har bir Muqaddas Kitob yakuniy hukm haqida ogohlantiradi, unda har bir kishi o'z qilmishlari uchun, ham yaxshi, ham yomoni uchun javob beradi. Qur'on mo'minlarga qiyomat kunini teztez eslatib turadi:

Bas, kim zarracha yaxshilik qilsa, uni ko'radi va kim zarrachalik yomonlik qilsa, uni ko'radi (Zalzala surasi, 99:78.

Tavrot va Xushxabar ham xuddi shunday o'z ichiga oladi oxirat hayoti va bu hayotdagi xattiharakatlari asosida odamlarni kutayotgan mukofot yoki jazo. Misol uchun, Xushxabarda Iso solih uchun abadiy hayot va yovuzlar uchun abadiy jazo haqida gapiradi (Matto 25:46.

Allohning kitoblarida bu dunyo hayoti vaqtinchalik ekani va oxirat oxiratda ekanligi ta'kidlangan. Shunday ekan, insonlar qilmishlari uchun Alloh tomonidan hukm qilinishini bilib, mas’uliyat hissi bilan yashashlari kerak. Oxiratning umidi ham solihlikka turtki, ham yomonlikdan to'xtatuvchi vosita bo'lib xizmat qiladi.

6. Inson hayotining maqsadi

Nihoyat, Allohning Kitoblari inson hayotining maqsadi haqidagi savolga javob beradi. Islom taʼlimotiga koʻra, insonlar Alloh taologa ibodat qilish, solih hayot kechirish va Uning yerdagi vakili (xalifasi) boʻlib xizmat qilish uchun yaratilgan. Qur'onda Alloh taolo aytadi:

Va o'shanda Parvardigoringiz farishtalarga: Albatta, Men er yuzida ketmaket hokimiyat (xalifa) qilurman, deganida (Baqara surasi, 30oyat.

Allohning Kitoblari axloqiy hayot, shaxsiy rivojlanish va ma'naviy o'sish bo'yicha yo'l xaritasini taklif qilish orqali bu maqsadni qanday amalga oshirish bo'yicha ko'rsatmalar beradi. Ular hayot sinov ekanligini, muvaffaqiyatga erishish yo‘li esa Allohning irodasiga bo‘ysunish, sofdil yashash va shaxsiy va jamiyat farovonligiga intilishda ekanligini o‘rgatadi.

7. Payg'ambarlik va vahiyning davomi: Allohning kitoblarini bog'lash

Alloh taoloning kitoblarining eng jozibali jihatlaridan biri bu payg'ambarlik va ilohiy vahiyda davomiylik tushunchasidir. Bu davomiylik Odam Ato davridan to oxirgi payg'ambar Muhammad alayhissalomgacha bo'lgan turli payg'ambarlar orqali yuborilgan xabarlar insoniyatni boshqarishga qaratilgan yagona ilohiy rejaning bir qismi bo'lganligini bildiradi. Har bir kitob o‘ziga xos tarixiy sharoitda ochib berilgan va o‘z jamoasining ma’naviyaxloqiy ehtiyojlariga javob bergan. Holbuki, Allohning barcha kitoblari o‘zlarining asosiy mavzularida birbiriga bog‘langan bo‘lib, ular Allohning birligini (tavhid), axloqiy xulqatvorni, adolatni, hisobkitobni va hayotdan maqsadni mustahkamlaydi.

Qur'on oxirgi vahiy sifatida oldingi kitoblar va payg'ambarlarning roli haqida fikr yuritadi va Islom yangi din emas, balki dinning davomi va cho'qqisi ekanligini tasdiqlaydi.birinchi inson Odam Atodan boshlangan monoteistik an'ana. Bu bashoratli davomiylik tushunchasi ilohiy vahiyning kengroq mavzusini va uning insoniyatga aloqadorligini tushunish uchun zarurdir. Har bir payg'ambar Alloh va insoniyat o'rtasidagi ahdni tiklash uchun yuborilgan, odamlarga Yaratgan va birbirlari oldidagi burchlarini eslatib turadi. Payg'ambarlar va oyatlarning ketmaketligi orqali Alloh doimiy ravishda avvalgi diniy urfodatlardagi xatolarni tuzatish uchun yo'lyo'riq berib turdi.

8. Ilohiy hidoyatning universalligi

Allohning Kitoblari ilohiy hidoyatning universalligini ta'kidlab, Allohning insoniyatga bo'lgan rahmshafqati va g'amxo'rligi geografik, etnik va vaqtinchalik chegaralardan yuqori ekanligini ko'rsatadi. Qur’oni karimda tarix davomida har bir qavm va ummatga payg‘ambarlar yuborilganligi ochiqoydin bayon etilgan: “Va har bir ummat uchun elchi bor” (Yunus surasi, 47oyat. Bu tavhid, odobaxloq va to'g'rilik da'vati biror bir qavm yoki makon bilan chegaralanib qolmaganini, balki butun insoniyatga mo'ljallanganligini ko'rsatadi.

Qur'onda Muhammad payg'ambar barcha olamlar uchun rahmat (Anbiyo surasi, 107oyat) sifatida ta'riflanib, uning xabari umumbashariy ekanligi haqidagi fikrni mustahkamlaydi. Tavrot va Injil kabi avvalgi vahiylar muayyan jamoalar, birinchi navbatda, isroilliklar uchun mo'ljallangan bo'lsada, Islom Qur'onni butun insoniyat uchun yakuniy va umuminsoniy vahiy deb biladi. Bu umuminsoniylik kontseptsiyasi, shuningdek, islomning asosiy din ekanligi haqidagi islomiy e'tiqodini aks ettiradi va barcha payg'ambarlar o'zlarining kontekstlariga qarab turli shakllarda o'rgatishgan.

Tavrot Bani Isroilga Muso payg‘ambar orqali nozil bo‘lgan va u isroilliklarning ruhiy va ma’naviy qiyinchiliklariga yo‘l ko‘rsatish uchun keng qamrovli huquqiy va axloqiy kodeks bo‘lib xizmat qilgan. Biroq Tavrot hech qachon yagona ahd bo'lishi kerak emas edi; uning adolat, axloq va Xudoga sodiqlik haqidagi umumbashariy xabari barcha odamlarga tegishli. Iso payg'ambar orqali e'lon qilingan Injil ham tavhid va axloq tamoyillarini qo'llabquvvatlagan, biroq u yahudiy xalqiga o'zlarining oldingi ta'limotlaridan og'ishlarini isloh qilish va tuzatishga qaratilgan edi.

9. Inson javobgarligi va iroda erkinligi mavzusi

Allohning Kitoblarida mavjud bo'lgan yana bir muhim mavzu iroda erkinligi bilan bog'langan insonning javobgarligi tushunchasi. Barcha insonlarga o'z yo'lini tanlash qobiliyati berilgan va bu tanlov bilan ularning harakatlari uchun javobgarlik paydo bo'ladi. Allohning har bir kitobida bu g‘oya markaziy o‘rinni egallaydi: insonlar o‘z qilmishlari uchun javobgardirlar va oxiroqibat Alloh tomonidan o‘z tanlovlariga ko‘ra hukm qilinadi.

Qur'on bu tamoyilni izchil ta'kidlab, mo'minlarni o'z xattiharakatlari va oqibatlaridan ogoh bo'lishga chaqiradi. Alloh taolo aytadi: “Kim zarrachalik yaxshilik qilsa, uni ko‘radi, kim zarrachalik yomonlik qilsa, uni ko‘radi” (Zalzala surasi, 99:78. Bu oyat Allohning hukmida hech narsa e'tibordan chetda qolmasligini bildiradi; yaxshi yoki yomon amallarning eng kichiki ham hisobkitob qilinadi. Shaxsiy javobgarlik haqidagi xabar Allohning oldingi kitoblarida ham takrorlanadigan mavzudir.

Tavrot isroilliklarning hikoyasida insonning javobgarligi mavzusini belgilaydi. Tavrotda qayd etilgan itoatkorlik, itoatsizlik, jazo va qutqarilishning teztez uchraydigan davrlari insonlar o'z harakatlari bilan ilohiy marhamat yoki norozilikka olib keladi degan fikrni ta'kidlaydi. Isroilliklarning Misrdan chiqib ketishlari va ularning sahroda sarsonsargardon boʻlishlari haqidagi rivoyat ham sodiqlik, ham ilohiy amrlarga qarshi isyon oqibatlarga olib kelishini koʻrsatadi.

Xushxabarda Iso alayhissalom oxirat va qiyomat kuni haqida ta'lim beradi, bu erda har bir inson o'z qilmishlari uchun javob beradi. Matto Xushxabaridagi mashhur Qo'y va echkilar haqidagi masalda (Matto 25:3146) Iso oxirgi hukm haqida gapiradi, bu erda odamlar boshqalarga, ayniqsa kambag'al va zaiflarga munosabatiga qarab hukm qilinadi. Bu taʼlimotda taʼkidlanganidek, imonlilar iymonlarini solih amallar orqali yashashlari kerak, chunki ularning yakuniy taqdiri Allohning axloqiy yoʻlyoʻriqlariga qanday munosabatda boʻlishlariga bogʻliq.

10. Adolat va ma’naviy poklikka da’vat

Allohning barcha kitoblari mo'minlarni ma'naviy poklik va to'g'rilikka intilishga undaydi. Ushbu oyatlarda keltirilgan yo'lyo'riq nafaqat tashqi qonunlarga rioya qilish, balki ichki sadoqat va axloqiy benuqsonlikni rivojlantirishga ham qaratilgan. Bu zohiriy amallar va botiniy ma’naviyat o‘rtasidagi muvozanat ilohiy xabarning markazida bo‘lib, barcha muqaddas kitoblarda o‘z aksini topgan.

Qur'onda Alloh doimiy ravishda ham tashqi solihlikka (shariat amrlari yoki ilohiy qonunlarga rioya qilish) va botiniy poklanishga (tazkiyaga) chaqiradi. Bu muvozanat Qur'on oyatida tasvirlangan: Albatta, kim poklanib, Parvardigorining ismini zikr qilsa va namoz o'qisa, najot topdi(A’lo surasi, 87:1415. Bu yerda asosiy e’tibor ham ruhni poklashga, ham muntazam ibodatlarga qaratilgan. Xuddi shunday, Qur'onda solihlik faqat marosimlarga rioya qilish emas, balki Allohga chuqur sodiqlik hissi va axloqiy xulqatvor haqida ekanligi ta'kidlangan.

Ma'naviy poklik tushunchasi Tavrot va Xushxabarda ham yaqqol ko'rinib turibdi. Tavrotda jismoniy va marosim pokligi haqida ko'plab qonunlar mavjud, ammo ular ko'pincha tashqi marosimlardan tashqariga chiqadigan axloqiy saboqlar bilan birga keladi. Tavrot isroilliklarga qonunga rioya qilish pok yurakni rivojlantirishga olib kelishi kerakligini o'rgatadi, bu amrda ko'rinib turibdiki, Egang Xudoni butun qalbing bilan, butun joning bilan va butun kuching bilan sev (Amrlar 6: 5. Bu samimiy sadoqat muhimligini ta'kidlaydi.

Xushxabar ichki poklik va solihlikka urg'u beradi. Iso teztez izdoshlarini yurakning pokligiga va chinakam imonning muhimligiga e'tibor qaratishga chaqiradi. Tog'dagi va'zida Iso ta'lim beradi: Yuraklari poklar baxtlidir, chunki ular Xudoni ko'radilar (Matto 5:8. Bu taʼlimot maʼnaviy poklik zarurligini taʼkidlaydi, bu esa imonning tashqi ifodalari bilan birga yetishtirilishi kerak.

Zaburlar ham ilohiy yo'lyo'riq mavzusini nur sifatida aks ettiradi. Zabur 26:1 da Dovud shunday deydi: “Rabbiy mening nurim va najotimdir, kimdan qo‘rqaman?” Bu oyat Allohning hidoyati imonlilarga hayot qiyinchiliklariga qoʻrquv va noaniqliksiz dosh berishga imkon beruvchi kuch va himoya manbai ekanligiga ishonch bildiradi.

Xulosa: Alloh kitoblarining yagona xabari

Allohning kitoblari Tavrot, Zabur, Injil yoki Qur'on Xudoning yagonaligini (Tavhid), ibodatning muhimligini, axloqiy va axloqiy xulqatvorni, ijtimoiy adolatni, inson javobgarligini ta'kidlaydigan yagona xabarni taqdim etadi., tavba va ilohiy rahmshafqat. Bu ilohiy vahiylar insonlar va jamiyatlar uchun har tomonlama yo‘lyo‘riq ko‘rsatib, ma’naviy barkamollikka, ijtimoiy uyg‘unlikka va yakuniy najotga yo‘l beradi.

Ushbu oyatlarning zamirida insonlar Allohga ibodat qilish va Uning ilohiy yo'lyo'riqlariga ko'ra yashash uchun yaratilganligiga ishonish yotadi. Xabarning Allohning kitoblari bo'ylab izchilligi payg'ambarlikning davomiyligini va Allohning barcha insoniyatga bo'lgan rahmati va g'amxo'rligining umumbashariyligini ta'kidlaydi. Adolat, adolat va mas'uliyat kabi asosiy mavzular har bir davrda va barcha odamlar uchun dolzarb bo'lgan abadiy tamoyillar bo'lib xizmat qiladi.

Qur'on oxirgi vahiy sifatida oldingi oyatlarda keltirilgan xabarlarni tasdiqlaydi va to'ldiradi va Alloh rozi bo'ladigan hayot kechirish uchun to'liq ko'rsatma beradi. U mo‘minlarni doimo Allohdan rahmat va mag‘firat so‘rab, adolat, mehroqibat va to‘g‘rilik kabi qadriyatlarni saqlashga chaqiradi.

Oxiroqibat, Allohning Kitoblari bu hayotda ham, oxiratda ham muvaffaqiyatga erishish uchun yo'l xaritasini beradi. Ular mo‘minlarga o‘z maqsadlarini eslatib turadi, hayotning axloqiy va ma’naviy sinovlaridan o‘tishga yo‘l ko‘rsatadi va to‘g‘ri yo‘lga ergashganlarga abadiy mukofot va’dasini beradi. Allohning Kitoblarining izchil va yagona xabari orqali insoniyat Allohning buyukligini tan olishga, adolatli yashashga va Yaratguvchi bilan yanada chuqurroq munosabatda bo‘lishga intilishga chaqiriladi.